بسیاری از روانشناسان معاصر شخصیت معتقدند که پنج بُعد اصلی از شخصیت وجود دارد، که معمولا به نام " پنج ویژگی بزرگ" شناخته می شود. پنج ویژگی گستردۀ شخصیت که توسط نظریه های مختلف توضیح داده شده عبارتند از؛ برونگرایی، سازگاری، گشودگی، وظیفه شناسی، و عصبی.

نظریه های ویژگی های شخصیتی تلاشی طولانی برای تشخیص دقیق این امر است که دقیقا چند نوع ویژگی شخصیتی وجود دارد. نظریه های اولیه معتقدند که تعداد زیادی از ویژگی های شخصیتی وجود دارد که شامل لیست 4000 تایی گوردون آلپورت، عوامل شخصیتی 16 تایی ریموند کاتل، و نظریه ی سه عاملی هانز آیسنک می باشد.

بااین وجود، بسیاری از محققان احساس می کنند که نظریۀ کاتل بیش از حد پیچیده است و نظریۀ آیسنک نیز بسیار محدود است. در نتیجه، نظریۀ پنج عاملی به تشریح ویژگی های اصلی ساختار شخصیت پرداخته است.

پنج بُعد بارز شخصیت کدامند؟

امروزه، پنج ویژگی بنیادین شخصیتی وجود دارد.

"پنج ویژگی بزرگ" طبقه بندی بزرگی از ویژگی های شخصیتی است. گرچه ادبیات جامعی برای حمایت از مدل پنج عاملی شخصیت وجود دارد، با اینحال محققان برای ویژگی های هر بُعد اتفاق نظر ندارند.

مهم است که بدانیم هر کدام از این پنج عامل شخصیتی نشانگر محدوده ای بین دو شدت است.

مثلا، برون گرایی نشانگر امتدادی بین برونگرایی شدید و درونگرایی شدید است. در دنیای واقعی، بیشتر مردم در حدفاصل بین دو بُعد قرار دارند.

این پنج دسته بندی معمولا بصورت زیر تعریف می شوند.

برونگرایی (Extraversion)

برونگرایی معمولا دارای ویژگی هایی مانند هیجان، اجتماعی بودن، پرحرفی، پر ادعا بودن، و میزان زیادی از ابراز احساسات است.

افرادیکه دارای برونگرایی زیادی هستند زیاد بیرون می روند و مایل به دریافت انرژی در شرایط اجتماعی هستند. افرادیکه دارای برونگرایی کمی هستند( یا درونگرا هستند) مایل به کناره گیری و گذاشتن انرژی برای محیطهای اجتماعی هستند.

افرادیکه برونگرایی بالایی دارند:

- از مرکز توجه بودن لذت می برند

- دوست دارند آغازگر صحبت ها باشند

- از ملاقات افراد جدید لذت می برند

- دارای دایرۀ اجتماعی وسیعی از دوستان و آشنایان هستند

- راحت دوستهای جدید پیدا می کنند

- زمانیکه در کنار دیگر افراد هستند احساس پرانرژی بودن می کنند

- معمولا قبل از فکر کردن حرف می زنند

- افرادیکه دارای برونگرایی کمی هستند:

- تنهایی را ترجیح می دهند

- وقتی زیاد اجتماعی باشند احساس خستگی می کنند

- برایشان سخت است که مکالمه ای را شروع کنند

- از شروع مکالمات کوچک بیزارند

- با دقت قبل از حرف زدن فکر می کنند

- از اینکه مرکز توجه باشند بیزارن

سازگار (Agreeableness)

این بُعد از شخصیت شامل رفتارهایی مانند اعتماد، بشردوستی، مهربانی، عطوفت، و دیگر رفتارهای فرا اجتماعی می شود. افرادی که سازگاری بالایی دارند مایلند بیشتر همکاری کنند در حالیکه افرادی با سازگاری پایین مایل به رقابت کردن هستند.

افراد با سازگاری بالا:

- علاقه ی زیادی به دیگر افراد دارند

- به دیگران اهمیت می دهند

- احساس دلسوزی و نگرانی برای دیگر افراد می کنند

- از همکاری و کمک به دیگران لذت می برند

- افراد دارای سازگاری پایین:

- به دیگران علاقه کمتری نشان می دهند

- اهمیتی به نوع احساس دیگران نمی دهند

- اهمیتی به مشکلات دیگران نمی دهند

- دیگران را تحقیر و به آنها توهین می کنند

- وظیفه شناس (Conscientiousness)

ویژگی های استاندارد این بُعد شامل درجات بالایی از تفکر، همراه با کنترل درست انگیزه و رفتارهای هدفگرایانه است. افراد با وظیفه شناسی بالا مایلند منظم باشند و متفکرانه از جزییات اطلاع داشته باشند.

آن دسته ای که دارای وظیفه شناسی بالایی هستند مداوما:

- زمانی را برای آماده شدن صرف می کنند

- کارهای مهم را سر وقت تمام می کنند

- به جزییات اهمیت می دهند

- از داشتن برنامه ای مشخص لذت می برند

افراد دارای وظیفه شناسی پایین:

- از برنامه و ساختار بیزارند

- خرابکاری می کنند و راجع به مسائل کم اهمیت هستند

- در پس دادن وسائل و قرار دادن آنها در جای مناسب شان موفق نیستند

- کارهای مهم را به تعویق می اندازند

- کارهایی را که باید انجام دهند، بخوبی تمام نمی کنند

روان رنجوری (Neuroticism)

روان رنجوری ویژگی ای است که همراه با ناراحتی، عدم تعادل احساسی، و بلاتکلیفی همراه است. افرادی که این ویژگی را زیاد دارند مایلند نوسانات احساسی، اضطراب، ناراحتی، و زودرنجی را تجربه کنند. آن دسته از افراد که دارای میزان کمی از این ویژگی هستند مایلند ثبات بیشتری داشته باشند و از لحاظ احساسی قویترند.

افرادیکه میزان بالایی از این بُعد دارند:

- استرس زیادی را تجربه می کنند

- درمورد مسائل مختلف بسیار نگران می باشند

- براحتی ناراحت می شوند

- تغییر حالات شدیدی را تجربه می کنند

- احساس اضطراب می کنن

افرادیکه میزان کمی از این بُعد شخصیت را دارند:

- از لحاظ احساسی ثبات دارند

- با استرس بخوبی مقابله می کنند

- بندرت احساس غم یا افسردگی می کنند

- زیاد نگران نمی شوند

- خیلی راحت هستند

گشودگی (Openness)

این دسته دارای ویژگی هایی شخصیتی، مانند تصورات و دید درونی هستند و افرادی که میزان بالایی از این ویژگی را دارند مایلند محدوده زیادی از علایق را داشته باشند، و نیز مایلند ماجراجو و خلاق باشند. ازسوی دیگر افرادی که میزان پایینی از این بُعد را دارا هستند معمولا سنتی تر بوده و ممکن است با افکار مزاحم درگیر باشند.

افرادی با گشودگی بالا:

- خلاق می باشند

- برای تجربۀ چیزهای جدید آماده اند

- تمرکز بر کنکاش چالشهای جدید دارند

- از فکر کردن به مفاهیم انتزاعی لذت می برند

افرادی با میزان گشودگی پایین:

- از تغییر بیزارند

- از چیزهای جدید لذت نمی برند

- با ایده های جدید مخالفند

- قوه تصور زیادی ندارند

- از مفاهیم انتزاعی یا تئوری بیزارند

- آیا این پنج ویژگی جهانی هستند؟

محققان دریافتند که این پنج ویژگی بطور خاصی جهانی هستند. یک مطالعه که نگاهی به افراد 50 فرهنگ مختلف داشته، دریافته است که ابن پنج بُعد می توانند بطور دقیقی برای توصیف شخصیت افراد مورد استفاده قرار گیرند. براساس این تحقیق، بسیاری از روانشناسان معتقدند که پنج بُعد شخصیتی نه تنها جهانی هستند بلکه ریشه بیولوژیکی نیز دارند.

روانشناس دیوید باس اذعان داشته که تعریفی تکاملی برای این پنج ویژگی اصلی شخصیتی، کیفیت های مهمی را نشان می دهد که دید اجتماعی ما را شکل می دهد.

چه عواملی بر پنج ویژگی بارز اثر می گذارند؟

تحقیقات نشان می دهند که هم تاثیرات بیولوژیکی و هم تاثیرات محیطی، نقش مهمی در شکل دهی شخصیت ما دارند. مطالعات دوقلوها نشان داده که هم طبیعت و هم وراثت در ارتقای هر پنج ویژگی شخصیتی دارند.

تحقیقی 123 دوقلوی همسان و 127 دوقلوی غیرهمسان را تحت نظر گرفت. یافته ها نشان دادند که موروثی بودن هر ویژگی برای برونگرایی53 درصد، برای سازگارها 41 درصد، برای وظیفه شناسان 44درصد، برای روان رنجوری ها 41 درصد و برای گشوده ها 61 درصد می باشد.

مطالعات طولی نیز گفته اند که این پنج ویژگی شخصیتی مایلند که در دوران بزرگسالی دارای ثبات باشند.

یک مطالعه دررابطه با سن کاری بزرگسالان نشان داده که شخصیت در طی دوره ای چهارساله ثبات می یابد و تنها تغییرات کوچکی را بدلیل اتفاقات زندگی شامل می شود.

مطالعات نشان داده که بلوغ می تواند بر روی این پنج ویژگی تاثیر بگذارد. همانطور که افراد رشد می کنند، میل به کمتر برون گرا بودن، و کمتر عصبی بودن دارند.

ازطرف دیگر سازگاری و وظیفه شناسی، با رشد افراد افزایش می یابند.

منبع (+)